Informatiebrief voor kerkelijk werkers en vrijwilligers

Je moet er wel aan denken

We willen allemaal prettig en veilig gemeentewerk. Het is belangrijk dat àlle gemeenteleden goed met elkaar omgaan en elkaar met respect behandelen. Het gaat om de veiligheid van onze naaste en jezelf en om de naam van God. Kerken dienen zich uit te spreken: in Christus’ gemeente is geen plaats voor misbruik, in welke vorm dan ook. Veilig gemeentewerk vraagt daarom om gesprek, bezinning en soms maatregelen. In deze informatiebrief gaat het voornamelijk over het grensoverschrijdende gedrag ‘seksueel misbruik’. 

“Dat gebeurt bij ons niet”

Het gesprek hierover geeft wel eens weerstand, want we vinden het niet altijd prettig om bewust hierover na te denken en risico’s op dit gebied te zien. Natuurlijk leef je in de kerk het liefst vanuit de overtuiging dat het in jouw gemeente niet voorkomt. Maar dat is niet meer dan een wens en zeker geen garantie, de cijfers spreken het tegen! Ook binnen kerkgenootschappen vindt ongewenst gedrag of seksueel misbruik plaats. De Protestantse Kerk Nederland (PKN) dringt er daarom op aan dat kerken beleid hebben rondom (seksueel) misbruik in de kerk. Blijvende aandacht voor een veilige kerk vraagt om een goede aanpak. De uitspraak “dat gebeurt bij ons niet” is dus geen preventieplan. 
Daarom is in 2016 in onze gemeente door de Algemene Kerkenraad het ‘Protocol (seksueel) misbruik in pastorale en kerkelijke gezagsrelaties en Handreiking huiselijk geweld’ ingevoerd. Dit wordt ook gedragen door de Jeugdbeleidsraad en het orgaan Pastoraat en Gemeenteopbouw. In het protocol staan ook de Gedragscode en Algemene Omgangsregels die wij in onze gemeente hanteren. De bedoeling is dat deze worden ondertekend door kerkelijk vrijwilligers en betaalde kerkelijk werkers die werken met kinderen, jongeren en andere kwetsbare groepen.

Als Hervormde Gemeente Barneveld hebben wij binnen het Protocol tevens een ‘Handreiking huiselijk geweld’ toegevoegd, omdat bij gemeenteleden helaas ook in privésfeer (seksueel) misbruik en geweld kan plaatsvinden. Ook hiervan is de impact groot.

“Waar erover gesproken wordt, durven mensen met hun verhaal naar buiten te komen.” (zangeres Elly Zuiderveld)

Enkele cijfers seksueel misbruik en huiselijk geweld

• In 2018 heeft Tear een peiling gedaan onder christenen in Nederland. Hieruit blijkt dat 46% van de vrouwelijke respondenten ooit te maken heeft gehad met fysiek of seksueel geweld. Dat  betekent dat huiselijk geweld in kerkelijke kring net zoveel voorkomt als Nederland-breed.
• De interkerkelijke organisatie SMPR krijgt ongeveer 80 meldingen per jaar wat betreft seksueel misbruik in kerkelijke relaties.
• Landelijke cijfers voor seksueel misbruik: 1/3 van de vrouwen en 1/5 van de mannen heeft te maken met grensoverschrijdend gedrag en misbruik in openbare en prive situaties. Besef dat er dus ook slachtoffers van bijvoorbeeld incest en ander seksueel geweld in de kerk zitten.
• Verkrachtingsrisico tussen 12 en 24 jaar is 4x zo groot 
• Verstandelijk beperkten zijn 4 keer vaker slachtoffer 
• 120.000 kinderen hebben in ons land te maken met huiselijk geweld (0 – 17 jaar).

Een ‘gezicht’ achter de cijfers

Sjanie (43 jaar) is seksueel misbruikt in haar gezin van herkomst. Zij heeft beelden vanaf ongeveer twaalf jaar, maar geeft aan dat het waarschijnlijk al eerder aan de gang was.
“Vanuit de kerk zou het mooi geweest zijn als iemand hulp zou bieden. Er zijn mensen die zien dat in een gezin van alles mis lijkt te lopen. Help dan, in plaats van toe te kijken. Dat is wat ik eigenlijk helemaal gemist heb, dat iemand zou ingrijpen en helpen. Want er moeten mensen geweest zijn die hebben gezien dat het mis ging.” (uit: “Anonieme helden van seksueel misbruik en hun weg naar een gelukkig leven”, Ivonne Meeuwsen -  2018)

Bewustwording en alertheid

Door kerkelijk vrijwilligers en betaalde kerkelijk werkers de Gedragscode en Algemene Omgangsregels te laten ondertekenen en het gesprek hierover aan te gaan, creëren we als gemeente bewustwording:

• Dat (seksueel) misbruik en grensoverschrijdend gedrag óók binnen de kerkelijke gemeenschap plaats kunnen vinden.
• Dat het belangrijk is om kwetsbare groepen bescherming en veiligheid te bieden (denk aan kinderen en jongeren, gemeenteleden die pastoraat ontvangen en zij die gebruik maken van diaconale projecten of initiatieven).
• Dat er bij kerkelijk vrijwilligers en betaalde kerkelijk werkers sprake is van een ongelijke machtsverhouding (jeugdleider – clublid, volwassene – minderjarige, ambtsdrager – gemeentelid, pastoraal werker – pastorant enz.). Machtsmisbruik kan dan plaatsvinden.
• Dat kerkelijk werkers en vrijwilligers alert worden op mogelijke signalen van (seksueel) misbruik en grensoverschrijdend gedrag en vervolgens weten waar ze terecht kunnen voor hulp als dat nodig is: Vertrouwenspersonen en Hulpverleningsadressen. 
• Dat kerkelijk werkers en vrijwilligers weten: ‘hier staan wij voor en dit doen we’. 
• Dat er binnen onze gemeente zorgvuldigheid en bewuste aandacht voor dit onderwerp is. Waar er in een gemeente over (seksueel) misbruik en grensoverschrijdend gedrag gesproken wordt, durven mensen die zelf slachtoffer zijn er gemakkelijker mee naar buiten te komen.

Je hoopt dat het je nooit overkomt en de kans erop is klein, maar je moet als kerk er alles aan doen om de kans zo klein mogelijk te maken.  

Samen maken we het zo veilig mogelijk

Praat erover

Maak dit onderwerp bespreekbaar binnen je team. Door het gesprek te hebben over grenzen en weerbaarheid krijg je een klimaat dat veilig is en het geeft je handvatten om zelf beter signalen op te kunnen vangen. Deel (vervelende) ervaringen of zorgen, bespreek een aantal situatieschetsen of bekijk een filmpje. Hieronder volgen wat handreikingen:

• Maak ruimte tijdens de vergadering om te delen over wie we onze zorgen hebben. Misschien zie jij als kerkelijk werker of vrijwilliger wel eens wat gebeuren waar je je vraagtekens bij zet. Of vang je signalen van iemand op over de thuissituatie. Denk niet ‘ach, klein dingetje’, want soms blijken er al veel langer signalen te zijn. En als iedereen dat denkt….
• Bespreek samen wanneer het lastig is om grenzen te bewaken. Wat is wel en niet wenselijk in bepaalde situaties? Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop iemand, die aan de zorg of aandacht van een kerkelijk werker / vrijwilliger is toevertrouwd, getroost wordt. Of hoe gaat men om met vertrouwelijke informatie waar men toegang toe heeft? 
• Bekijk en bespreek een filmpje en/of situatieschets. Op de genoemde webpagina staat ook een document met casusbesprekingen op basis van de filmpjes om je te helpen bij het oefenen.
• Bespreek op de vergadering herkenbare situaties. Wel doen, niet doen of is dit een grijs gebied? Op de website van Meldpunt Misbruik staan in het ‘Stappenplan Een veilige kerk’ diverse werkvormen voor kerkelijk werkers en vrijwilligers. Zo leert men nadenken over gewoontes, omgangsvormen en intimiteit: omgaan met situaties - werkvorm volwassenen. 
• Het is niet altijd makkelijk om over grensoverschrijdend gedrag met elkaar in gesprek te komen. Het is een gevoelig onderwerp dat makkelijk weerstand oproept, ook in de kerk. Bekijk hier ‘omgaan met weerstanden’ met een aantal weerstand situaties met tegenargumenten.
• Je kunt ook met de vertrouwenspersoon je zorgen delen.
• Lees in het Protocol nog eens de definitie over seksueel misbruik en algemeen misbruik.
• En weet je nog wat er staat in de gedragscode en algemene omgangsregels?

Bouwen aan een veilige kerk

De kerk hoort een plek te zijn waar mensen zich veilig kunnen voelen en veilig zijn: jong en oud, gemeenteleden en bezoekers, kerkelijk vrijwilligers en - beroepskrachten. Ook waar mensen, soms na jaren, de moed hebben om niet langer te zwijgen over wat hen is aangedaan op dit gebied van machtsmisbruik. 
Zangeres Elly Zuiderveld: “Mijn tip voor kerken is dat zij hun ogen en hart open houden. In de kern van de kerk moet de waarheid centraal staan, zodat mensen weer durven te praten. Vind een manier binnen de kerk, maar níet de doofpot. [….]. Het zou goed zijn als er meer preken en Bijbelstudies over zouden gaan. Waar erover gesproken wordt, durven mensen met hun verhaal naar buiten te komen."

Waar vind je nog meer informatie?

• Informatie over het protocol, de gedragscode en algemene omgangsregels, vertrouwenspersonen, hulpverleningsadressen (ook voor jongeren), signalenkaart, websites enz.
  Protocol (seksueel) misbruik in de kerk en handreiking huiselijk geweld
• Webpagina met hulpnummers, speciaal voor de jongeren van onze gemeente: Veilige kerk voor jou
• Ervaringsverhalen en -video’s: 
  https://www.ikmeldhet.nl/ervaringsverhalen
• Informatie voor vrijwilligers over sociale veiligheid op de website van ‘In Veilige Handen’ 
• Voorbeelden van literatuur rondom Seksueel misbruik in Pastorale relaties: 
  “Geschonden lichaam – pastorale gids voor gemeenten die geconfronteerd worden met seksueel geweld”. Volledig boek is hier te downloaden: http://www.ruardganzevoort.nl/pdf/2000_Geschonden_lichaam.pdf

Er is ook een informatiebrief voor ambtsdragers en jeugdwerkers.