Informatiebrief voor jeugdwerk en catechese

Je moet er wel aan denken

We willen allemaal prettig en veilig jeugdwerk. En we hebben het beste met de kinderen en jongeren voor, omdat zij aan ons zijn toevertrouwd. Het helpt dan juist om na te denken over de veiligheid in ons jeugdwerk. Het is belangrijk dat àlle gemeenteleden goed met elkaar omgaan en elkaar met respect behandelen. Het gaat om de veiligheid van onze naaste en jezelf en om de naam van God. 
Veilig jeugd- en jongerenwerk vraagt daarom om gesprek, bezinning en soms maatregelen. In deze informatiebrief gaat het voornamelijk over het grensoverschrijdende gedrag ‘seksueel misbruik’.

“Dat gebeurt bij ons niet”

Het gesprek hierover geeft wel eens weerstand, want we vinden het niet altijd prettig om bewust hierover na te denken en risico’s op dit gebied te zien. Natuurlijk leef je in de kerk het liefst vanuit de overtuiging dat het in jouw gemeente niet voorkomt. Maar dat is niet meer dan een wens en zeker geen garantie, de cijfers spreken het tegen! Ook binnen kerkgenootschappen vindt ongewenst gedrag of seksueel misbruik plaats. De Protestantse Kerk Nederland (PKN) dringt er daarom op aan dat kerken beleid hebben rondom (seksueel) misbruik in de kerk. Blijvende aandacht voor een veilige kerk vraagt om een goede aanpak. De uitspraak “dat gebeurt bij ons niet” is dus geen preventieplan. 
Daarom is in 2016 in onze gemeente door de Algemene Kerkenraad het ‘Protocol (seksueel) misbruik in pastorale en kerkelijke gezagsrelaties en Handreiking huiselijk geweld’ ingevoerd. Dit wordt ook gedragen door de Jeugdbeleidsraad en het orgaan Pastoraat en Gemeenteopbouw. In het protocol staan ook de Gedragscode en Algemene Omgangsregels die wij in onze gemeente hanteren. De bedoeling is dat deze worden ondertekend door kerkelijk vrijwilligers en betaalde kerkelijk werkers die werken met kinderen, jongeren en andere kwetsbare groepen.

Als Hervormde Gemeente Barneveld hebben wij binnen het Protocol tevens een ‘Handreiking huiselijk geweld’ toegevoegd, omdat bij gemeenteleden helaas ook in privésfeer (seksueel) misbruik en geweld kan plaatsvinden. Ook hiervan is de impact groot.

Bewustwording en alertheid

Door kerkelijk vrijwilligers en betaalde kerkelijk werkers de Gedragscode en Algemene Omgangsregels te laten ondertekenen en het gesprek hierover aan te gaan, creëren we als gemeente bewustwording:

• Dat (seksueel) misbruik en grensoverschrijdend gedrag óók binnen de kerkelijke gemeenschap plaats kunnen vinden.
• Dat het belangrijk is om kinderen en jongeren bescherming en veiligheid te bieden. 
• Dat er bij kerkelijk vrijwilligers en betaalde kerkelijk werkers sprake is van een ongelijke machtsverhouding (jeugdleiding – clublid, volwassene – minderjarige, ambtsdrager - gemeentelid). 
• Dat jeugdwerkers alert worden op mogelijke signalen van (seksueel) misbruik en grensoverschrijdend gedrag en vervolgens weten waar ze terecht kunnen voor hulp als dat nodig is: Vertrouwenspersonen en Hulpverleningsadressen.
• Dat jeugdwerkers weten: ‘hier staan wij voor en dit doen we’. 
• Dat er binnen onze gemeente zorgvuldigheid en bewuste aandacht voor dit onderwerp is. Waar er in een gemeente over (seksueel) misbruik en grensoverschrijdend gedrag gesproken wordt, durven mensen die zelf slachtoffer zijn er gemakkelijker mee naar buiten te komen.

Je hoopt dat het je nooit overkomt en de kans erop is klein, maar je moet als vereniging, club of catechesegroep er alles aan doen om de kans zo klein mogelijk te maken.  

Samen maken we het zo veilig mogelijk

Praat erover met je team

Maak dit onderwerp bespreekbaar binnen je team. Door het gesprek te hebben over grenzen en weerbaarheid krijg je een klimaat dat veilig is en het geeft je handvatten om zelf beter signalen op te kunnen vangen. Deel (vervelende) ervaringen of zorgen, bespreek een aantal situatieschetsen of bekijk een filmpje. Hieronder volgen wat handreikingen:

• Maak ruimte tijdens de vergadering om te delen over wie van de kinderen we onze zorgen hebben of wie ‘moeilijk’ gedrag vertoont. Misschien zie jij als jeugdleider, mentor of catecheet weleens wat gebeuren waar je vraagtekens bij zet. Of vang je signalen op van een kind of jongere over de thuissituatie. Denk niet ‘ach, klein dingetje’, want soms blijken er al veel langer signalen te zijn. En als iedereen dat denkt..
• Bespreek samen wanneer het lastig is om grenzen te bewaken. Wat is wel en niet wenselijk in bepaalde situaties? Denk aan de manier waarop een kind/jongere getroost wordt of als je alleen bent met een kind/jongere in een ruimte. Gaat een leidinggevende ook buiten de vereniging met een kind/jongere om of vertoont een jeugdleider risicovol gedrag? Voorbeeld: een leidinggevende stoeit met een jongere. Lichamelijkheid hoeft hierbij geen probleem te zijn. Maar als iemand stoeit en alleen maar met dàt gedrag bezig is en altijd bij die éne jongere, kan het helpen om als medeleiding te zeggen: “hé, doe een stapje terug en ga niet over grenzen van kinderen heen”. Daarmee kan misbruik voorkomen worden.
• Bekijk en bespreek een filmpje en/of situatieschets. Op de genoemde webpagina staat ook een document met casusbesprekingen op basis van de filmpjes om je te helpen bij het oefenen.
• Bij Meldpunt Misbruik kun je het ‘Stappenplan Een veilige kerk’ downloaden. Daar staan diverse werkvormen voor jeugdwerkers, catecheten en begeleiders. Zo leer je nadenken over gewoontes, omgangsvormen en intimiteit. Bijvoorbeeld: omgaan met situaties - werkvorm jongeren, omgaan met situaties - werkvorm crèche. Of verken samen grenzen en maak op basis daarvan afspraken wat wel en niet kan.
• Het is niet altijd makkelijk om over grensoverschrijdend gedrag met elkaar in gesprek te komen. Het is een gevoelig onderwerp dat makkelijk weerstand oproept, ook in de kerk. Bekijk hier ‘omgaan met weerstanden’ met een aantal weerstand situaties met tegenargumenten.
• Je kunt ook met de contactpersoon van de club of vertrouwenspersoon je zorgen delen.
• Lees in het Protocol nog eens de definitie over seksueel misbruik en algemeen misbruik.
• En weet je nog wat er staat in de gedragscode en algemene omgangsregels?

Praat erover met je club of groep

Hieronder lees je een aantal ideeën die je zou kunnen doen met je groep of club

• Kinderen en jongeren moeten zich prettig voelen in de gemeente, op de jeugdclub, de vereniging, in de kerk, thuis of op school. Het is belangrijk dat zij óók weten waar ze terechtkunnen als iets niet oké is, of iemand zich zorgen maakt over een bekende in zijn omgeving of hij/zij een vraag heeft hierover. App daarom deze link naar je groep, bijvoorbeeld aan de start van het club- of verenigingsseizoen: https://hervormdbarneveld.nl/veiligekerkvoorjou . Hier staan een aantal organisaties met wie je kunt bellen, appen, chatten of mailen.
• Door met elkaar wat situaties te bespreken, kun je zien wat nog leuk is en wanneer het niet meer plezierig is. Het stellingenspel ‘Omgangsregels in de groep’ kun je doen met je club of groep.
• Misbruik begint vaak in de leeftijd van 12 – 15 jaar. Jeugdleiders kunnen voor hen belangrijk zijn als er gesproken wordt over grenzen en intimiteit. Praat daarom hierover met tieners.

Sjanie

Sjanie (43 jaar) is seksueel misbruikt in haar gezin van herkomst. Zij heeft beelden vanaf ongeveer twaalf jaar, maar geeft aan dat het waarschijnlijk al eerder aan de gang was.
“Vanuit de kerk zou het mooi geweest zijn als iemand hulp zou bieden. Er zijn mensen die zien dat in een gezin van alles mis lijkt te lopen. Help dan, in plaats van toe te kijken. Dat is wat ik eigenlijk helemaal gemist heb, dat iemand zou ingrijpen en helpen. Want er moeten mensen geweest zijn die hebben gezien dat het mis ging.” (uit: “Anonieme helden van seksueel misbruik en hun weg naar een gelukkig leven”, Ivonne Meeuwsen -  2018) 

“Waar erover gesproken wordt, durven mensen met hun verhaal naar buiten te komen.” (zangeres Elly Zuiderveld)

Bouwen aan een veilige kerk

De kerk hoort een plek te zijn waar mensen zich veilig kunnen voelen en veilig zijn: jong en oud, gemeenteleden en bezoekers, kerkelijk vrijwilligers en - beroepskrachten. Ook waar mensen, soms na jaren, de moed hebben om niet langer te zwijgen over wat hen is aangedaan op dit gebied van machtsmisbruik. 
Zangeres Elly Zuiderveld: “Mijn tip voor kerken is dat zij hun ogen en hart open houden. In de kern van de kerk moet de waarheid centraal staan, zodat mensen weer durven te praten. Vind een manier binnen de kerk, maar níet de doofpot. [….]. Het zou goed zijn als er meer preken en Bijbelstudies over zouden gaan. Waar erover gesproken wordt, durven mensen met hun verhaal naar buiten te komen."

Waar vind je nog meer informatie?

• Informatie over het protocol, de gedragscode en algemene omgangsregels, vertrouwenspersonen, hulpverleningsadressen (ook voor jongeren), signalenkaart, websites enz.
  Protocol (seksueel) misbruik in de kerk en handreiking huiselijk geweld
• Webpagina met hulpnummers, speciaal voor de jongeren van onze gemeente: Veilige kerk voor jou
• Ervaringsverhalen en -video’s: 
  https://www.ikmeldhet.nl/ervaringsverhalen
• Informatie voor vrijwilligers over sociale veiligheid op de website van ‘In Veilige Handen’ 
• Voorbeelden van literatuur rondom Seksueel misbruik in Pastorale relaties: 
  “Geschonden lichaam – pastorale gids voor gemeenten die geconfronteerd worden met seksueel geweld”. Volledig boek is hier te downloaden: http://www.ruardganzevoort.nl/pdf/2000_Geschonden_lichaam.pdf